- Göstermeye bağlı edebi türlerdendir.
- Halkın etrafını çevrelediği bir meydanda ezbersiz, suflörsüz oynan bir oyundur. Tarih içinde “kol oyunu, meydan oyunu, zuhuri” gibi adlar da verilmiştir orta oyununa.
- Dekor yok denecek kadar azdır. Sahne görevini gören birkaç eşya vardır: Dekor olarak “yenidünya” denilen paravana vardır. “Dükkan” denilen bir tezgah ya da birkaç iskemle kullanılır. Oyunun oynandığı alana “palanga” denir.
- Özellikle Ramazan aylarında, bayramlarda, düğünlerde, kır eğlencelerinde oynatılırdı.
- Karşılıklı konuşmalara, şive taklitlerine dayanır.
- Hazırcevaplık, söz oyunları, yanlış anlamalar güldürü ögesi olarak kullanılır. Cinas ve tevriye sanatlarına sıkça yer verilir.
- Usta-çırak geleneği içinde sürdürülür.
- Konular değişiktir, Karagöz oyunlarıyla aynı olanlar vardır.
- Kavuklu ve Pişekar, oyunun iki temel kişisidir.
Orta Oyunu Tipleri
Pişekar: Hacivat’ın karşılığıdır. Başoyuncudur, okumuş, orta sınıf şehirliyi temsil eder. Oyunu açar ve kapatır. Kenarı kürklü kaftan ve külah giyer.
Kavuklu: Karagöz’ün karşılığıdır. Pişekar ile birlikte oyunu yürüten; ikinci oyuncudur. Kavuk ve kaftan giyer.
Zenne: Kadın tipini canlandıran erkek
Çelebi: Genç, mirasyedi,
Külhanbeyi: Tulumbacı, kabadayı
Balama: Rum-Frenk taklitçisi
Acem: Tüccar
Kayserili: Kurnaz, pastırmacı
Arnavut: Bahçıvan
Laz: Gemici
Yahudi: Sarraf
Ermeni: Kına tüccarı
Denyo: Küstah mahalle çocuğu
Orta Oyunu Bölümleri
Toplam dört bölümden oluşur. Bunlar;
Mukaddime: Giriş bölümüdür. Alana önce çalgı eşliğinde Pişekar girer, baş çalgıcı zurnacıyla kısa bir konuşmanın ardından oyunun adını söyleyerek gösteriyi başlatır.
Muhavere: Karşılıklı konuşma bölümüdür. Kavuklu’nun çalgı eşliğinde alana girmesiyle başlar. Kendi içinde ikiye ayrılır:
Arzbar: Kavuklu ile Pişekar’ın birbiriyle tanış çıkmalarıyla sonuçlanan ilk bölümdür.
Tekerleme: Kavuklu’nun sonunda rüya olduğu anlaşılan bir öykü anlattığı bölümdür.
Fasıl: Asıl konunun yer aldığı bölümdür. Kavuklu sürekli olarak alanda kalır, oyunun konusuna göre sahneye çıkan çeşitli tiplerle güldürücü konuşmalar yapar. Kavuklu diğer tiplerle kavga eder. Pişekar bu durumlarda oyuna karışıp anlaşmazlıkları halledip tatlıya bağlar.
Bitiş: Oyunun son bölümüdür. Çok kısadır. Pişekar oyunun son bulduğunu söyler, işlemiş oldukları kusurlardan dolayı özür diler, gelecek oyunun adını, yerini ve zamanını açıklar ve oyun biter.
