- Ziya Gökalp, Bilinen ilk Türk sosyoloğudur. Türkçülük akımını bir sisteme bağlayarak bu sistemi eserlerinde işleyen bir fikir adamıdır.
- Türk milletinin din, dil, ahlâk, edebiyat yönünden aynı kültürle yetişmiş kişilerden oluştuğuna inanan Gökalp, eserleriyle Türk milliyetçiliğinin sınırlarını belirlemiş, millî edebiyatın da fikir yönüyle temellerini oluşturmuştur.
- Onun Türkçülük anlayışı, dil, edebiyat, din, iktisat, güzel sanatlar ve siyaset alanlarını kapsar. Turancılık ideolojisini de savunmuştur
- Şiiri, düşüncelerini halka yaymak için bir araç olarak kabul eden sanatçı, bu türde sanatsal yönden güçlü ürünler vermemiştir.
- Ziya Gökalp daha çok Türkçülük düşüncesini sistemleştiren bir düşünür ve sosyolog olarak tanınmıştır.
- Ziya Gökalp, önceleri, bütün dünya Türklerini bir bayrak altında toplamayı amaçlayan “Turancılık” görüşüne bağlıyken, sonraları “Türkiye Türkçülüğü” düşüncesine yönelmiştir.
- Günlük konuşma diliyle yazı dilinin birleştirilmesi gerektiğine inanan sanatçı eserlerinde bunu başarıyla uygular.
- Türk dilinin milli temeller üzerinde geliştirilmesi konusunda büyük çaba sarf etmiştir. Türkçe karşılıkları olan Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamaları atılmasını, halk diline yerleşmiş olanlarında Türkçeleşmiş Türkçe kabul edilmesi gerektiğini belirtmiştir.
- Konuşma dilini yazı diline uygulayarak eserlerinde İstanbul Türkçesini kullanmaya özen göstermiştir.
- Eserlerinde sanat yapma kaygısı yoktur.
- Milli veznimizin hece vezne olduğunu söyler.
- İstanbul işgal edildiğinde Malta’ya sürülmüş ve Malta Mektupları adlı eserini orada yazmıştır.
- Ziya Gökalp’ın hars(kültür) ve medeniyet sentezi önemlidir. Ona göre “Hars, milli olduğu halde, medeniyet ulusaldır.”
- Ziya Gökalp (Turan adlı şiiri hariç), konu olarak daha çok eski Türk tarihine, İslamiyet öncesi dönemlere yönelir. Ayrıca yurt, millet, ahlak, din ve uygarlık gibi konuları da eğitici bir yaklaşımla ele alır.
Eserleri:
Şiir: Kızıl Elma, Yeni Hayat, Altın Işık, Altın Destan
Makale - İnceleme: Türkleşmek – İslamlaşmak - Muasırlaşmak, Türk
Töresi, Doğru Yol, Türkçülüğün Esasları, Türk Medeniyet Tarihi, Hars ve
Medeniyet
Mektup: Limni ve Malta Mektupları
